رول‌بوک و دیگر هیچ ...
رول بوک یا کتابچه قوانین و راهنمای بازی، مجموعه‌ای از قوانین، راهنمایی‌ها، پیشنهادات و روش‌هایی است که توسط طراح بازی ارائه می‌شود تا بهترین تجربه‌ی بازی را برای مخاطبان به ارمغان آورد. در همه‌ی محصولات تجاری که در دنیا تولید می‌شوند دفترچه‌ی راهنما جزئی جدا ناپذیر است. حتی در مورد محصولاتی که استفاده از آن‌ها عمومیت دارد، تولید کننده مجموعه‌ای از هشدارها، قوانین و روش‌های استفاده را در اختیار مصرف کنندگان قرار می‌دهد. در مورد بازی‌های رومیزی یا بردگیم ها دفترچه‌ی بازی اهمیت زیادی دارد. به عبارت دیگر دفترچه‌ی بازی، معتبرترین مرجع برای یادگیری یک بازی به حساب می‌آید.
همانطور که می‌دانید زبان انگلیسی به عنوان یک زبان جهانی وظیفه‌ي سنگینی در برقراری ارتباط و انتقال مفاهیم دارد. در مراودات علمی، قراردادهای بین کشوری، مذاکرات سیاسی و اهداف تجاری، استفاده از این زبان لازم و ضروری است. یکی از ویژگی‌های مهم زبان انگلیسی، امکان انتقال مفاهیم با استفاده از ساده‌ترین و کوتاه‌ترین جملات، با کمترین ابهام یا دوگانگی است. البته استفاده‌ی زیاد از این زبان برای ارتباطات گسترده‌ی بین‌المللی موجب تقویت بیشتر این ویژگی نیز شده است. به عبارت دیگر مفاهیم انتقالی با استفاده از زبان انگلیسی، برای درک و فهم، معمولا نیاز به تفسیر ندارند.
همانطور که اشاره شد، در مورد بازی‌های رومیزی و بردگیم ها، دفترچه‌ی راهنما اهمیت بسیار زیادی دارد. در روزهای آغازین انتشار یک بازی یا بردگیم، بهترین و شاید بشود گفت تنها روش تجربه‌ی آن بازی، خواندن دفترچه‌ی راهنما یا رول‌بوک است. البته به جهت مشکلاتی که برخی افراد ممکن است در خواندن دفترچه‌ی راهنمای بازی به زبان اصلی داشته باشند، پلت‌فرم‌های دیگری برای آموزش بازی‌ها در دسترس است که آن‌ها را به صورت جداگانه در مقاله‌ی دیگری بررسی خواهم کرد. اکنون اما بد نیست به میزان موفقیت دفترچه‌های راهنمای بازی و بردگیم‌ها به ویژه آنچه در ایران منتشر می‌شود بپردازیم.
نگاه تجاری، آنچه تولید کننده‌ی ایرانی ندارد؛
در سال‌های گذشته توجه به کتاب و مطالعه، حتی به هدف دستیابی به دانش، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این موضوع اگرچه به خودی خود نشان دهنده‌ی فقر فرهنگی یا پایین بودن سطح دانش و آگاهی یک جامعه نیست ولی باعث کوچک شدن دایره‌ی واژگان متداول از یک سو و کاهش قدرت زبان فارسی در انتقال اطلاعات از طریق مکاتبات سطحی و معمول شده است. نگارش و خواندن به عنوان دو مهارت اولیه و لازم در زندگی اجتماعی تحت تاثیر این ماجرا قرار گرفته، به گونه‌ای که بسیاری از مردم ایران این روز‌ها با خواندن یک متن کوتاه حتی کمتر از یک صفحه خسته می‌شوند و از طرف دیگر در نگارش ساده‌ترین نامه‌های ادارای به مشکل بر می‌خورند.
دفترچه‌ی راهنمای بازی‌های ایرانی، یا بازی‌های ترجمه شده در مجموع عملکرد قابل قبولی ندارند. بسیاری از خریداران بازی‌های ایرانی ترجیح می‌دهند آموزش بازی را از طریق ویدئو دنبال کنند هرچند که ویدئوی آموزشی نیز گاهی نمی‌تواند بار آموزش یک بازی را به تنهایی به دوش بکشد. البته این باعث نمی‌شود به این نکته اشاره نکنیم که نگارش و پردازش غالب دفترچه‌ی بازی‌های ایرانی بسیار ضعیف و نا مفهوم است. از طرف دیگر مخاطب حوصله‌ی خواندن یک متن چند صفحه‌ای را ندارد، و انتظار دارد تا قوانین یک بازی را در سطح حرفه‌ای تنها چند دقیقه پس از باز کردن بسته بندی فرا گیرد. شاید مطلوب همه‌ی ما آن باشد که همانند آنچه در فیلم «ماتریکس» رخ می‌دهد، هر محتوای آموزشی را تنها چند ثانیه پس از آپلود در مغز فرا بگیریم، اما چه می‌شود کرد لااقل هنوز این امکان میسر نشده است. این در حالی است که خواندن رول‌بوک انگلیسی بازی‌ها برا کسانی که تنها کمی با زبان انگلیسی آشنایی دارند امکان پذیر است و حتی در بسیاری موارد، خواندن و فهمیدن نسخه‌ی انگلیسی از نسخه‌ی ترجمه شده به زبان مادری آسان‌تر به نظر می‌رسد.
شاید بتوان یکی از دلایل این مشکل را در نگاه تولید کنندگان بازی و سرگرمی دنبال کرد. تولید بازی ایرانی در دو سال گذشته رونق خوبی گرفته و افراد مختلف از هر گروه و دسته و با هر میزان تحصیلات، دانش و آگاهی پا به این عرصه گذاشته‌اند. ذکر این نکته ضروری است که برای کسانی که تفکر تجاری بلند مدت ندارند، حضور و فعالیت در این حوزه همانند انتشار گاز سمی و خطرناکی است که علاوه بر عدم موفقیت و نابودی خود، دیگران را هم متاثر از فعالیت غیر حرفه‌ای خودشان خواهند کرد. گرچه درباره‌ی این موضوع پیش‌تر و در مقاله‌ای صحبت کرده‌ام، اما بد نیست این را مجددا گوشزد کنم که فعالیت ضعیف و خارج از استاندارد مورد قبول مخاطب، تنها باعث از دست رفتن فرصت ایجاد علاقه مندی در بین کسانی می‌شود که هنوز وارد دنیای بازی و سرگرمی نشده‌اند. توسعه‌ی عناوین تولیدی بدون توجه به کیفیت و خواست مخاطب نه تنها موفقیت محسوب نمی‌شود، بلکه شانس موفقیت محصولات با کیفیت و خوب را نیز به شدت کاهش می‌دهد.
اگر نگارش دفترچه‌ی راهنما برای یک بازی را یک کار تخصصی و مهم ندانیم، قطعا نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم، مخاطب ما ولو به دلیل ارزان بودن قیمت مصرف کننده‌ی یک بازی، آن را بخرد. در اکثر دفترچه‌های فارسی بازی‌های که تا امروز دیده‌ام، نشانی از یک پلت فرم مشخص برای آموزش بازی‌ها دیده نمی‌شود. اطلاعات بدون دسته بندی مشخص و بدون رعایت تقدم و تاخر در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد. تعداد مجهولات زیاد است و به دلایل مختلف مخاطب حین تجربه‌ی بازی به مواردی بر می خورد که پیش بینی مشخصی برای آن‌ها در دفترچه ذکر نشده است. از ایرادات نگارشی و حتی غلط‌های املایی که بگذریم، از امکاناتی نظیر صفحه‌آرایی و جزئیات گرافیکی برای ساده شدن فهم متون استفاده نمی‌شود و در یک کلام غالب دفترچه‌های راهنمای بازی چیزی شبیه به یک توضیح کلی نامفهوم و به جهت رفع تکلیف است.
نظارت، آنچه نداریم و به آن نیاز داریم؛
تولید کنندگان ایرانی در حوزه‌ی بازی و سرگرمی، هم کم تجربه‌اند و هم می‌خواهند یک شبه ره صد ساله را طی کنند. با نگاهی به آمار تولید بازی در سال 98 به راحتی می‌توان دریافت، کمیت جای کیفیت را گرفته و آنچه بیشتر از هر چیزی مهم جلوه می‌کند تعداد عناوین تولید شده توسط یک تولید کننده به بازار است. بردگیم پیش از آن که یک اسباب سرگرمی و بازی کردن باشد، در نگاه اقتصادی، یک محصول تجاری است که تولید، عرضه و فروش آن همانند همه‌ی محصولات تجاری دیگر، الفبای مشخصی دارد. عدم آگاهی از این الفبا و حتی اصول اولیه‌ی مفاهیم تجاری، باعث و بانی آن چیزی است که اکنون در حال رخ دادن است.
وجود و حضور یک دفترچه‌ی راهنمای مفهوم و با کیفیت تنها یکی از بخش‌های مورد نیاز و مهم برای عرضه‌ی یک بوردگیم یا بازی رومیزی است. یکی از بخش‌های مهم و تاثیر گذار که عدم توجه به آن، عدم توجه به مخاطب تفسیر می‌شود و یکی از مصادیق مهم عدم رعایت حقوق مصرف کننده به حساب می‌آید. رفع این مشکل یک راه حل ساده دارد که اتفاقا پاسخ و راه حل بسیاری از مشکلات دیگر تولید کنندگان بازی و سرگرمی نیز هست.
اجازه بدهید پیش از آن‌که به راه حل پیشنهادی بپردازیم یک مشکل دیگر تولید کنندگان بردگیم و بازی‌های رومیزی را با هم بررسی کنیم:
-تولید موازی عناوین مشابه بازی‌های رومیزی و بردگیم ها-
آنچه تنها در ایران و به دلیل عدم حمایت از حقوق معنوی و قانون کپی رایت رخ می‌دهد؛ مثال‌های بسیاری وجود دارد از عناوین مشابه، یا برگرفته از یک بازی خارجی که در ایران توسط دو یا چند گروه مختلف تولید شده‌اند. گرچه بیان این مشکل در جامعه‌ی جهانی مسخره و بیشتر شبیه یک جوک است، اما این واقعیت در بازار بازی‌های رومیزی ایران به وفور یافت می‌شود. چند گروه به صورت موازی و جداگانه بر روی عرضه‌ی یک عنوان کار می‌کنند و هر دو در تلاش برای عرضه‌ی سریعتر بازی به بازار فراموش می‌کنند چیزهای مهم زیادی هست که شاید به آن‌ها توجه نکرده‌اند.
راه حل ساده است. نظارت بر تولید بازی‌های رومیزی و بردگیم‌ها توسط یک نهاد قانونی و دارای قدرت اجرایی که اتفاقا نباید منفعت اقتصادی یا وابستگی تجاری با تولید کنندگان داشته باشد. منظورم تشکل‌های صنفی نیستند. چرا که تشکل‌های صنفی در صورت ورود به حوزه‌ی نظارت خیلی زود درگیر رفتارهای مافیایی می‌شوند که نتیجه‌اش تقسیم بندی گروه‌ها و افراد به دسته‌ی خودی‌ها و ناخودی‌ها است. جالب است بدانید در واقع چنین نهادی هم اکنون وجود دارد. نهادی با عنوان «شورای نظارت بر اسباب بازی» که یک زیر مجموعه از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است. حالا این که چرا تولید کنندگان بازی و سرگرمی پیش از تولید عناوین مختلف در اولین قدم به سراغ این شورا نمی‌روند، خود جای سوال دارد.
البته در این جا باید انتقاد بسیاری از تولید کنندگان را نیز شنید و برای پاسخ به دغدغه‌هایشان فکر چاره بود. از میان شنیده‌ها و گپ و گفت‌هایی که با برخی تولید کنندگان یا طراحان بازی رومیزی و بردگیم ایرانی داشتم دریافتم برخی از آن‌ها معتقدند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان یک نهاد دولتی در حوزه‌ی کودک و نوجوان فعال است. حال آن‌که درصد قابل توجهی از تولیدات فعلی بازار بازی‌های رومیزی در ایران برای گروه سنی بزرگسال است. و همچنین کانون خود به عنوان یک تولید کننده‌ی بازی در این حوزه منافع اقتصادی برای خود متصور است و بیم آن می‌رود که نقش نظارتی احتمالی را تحت الشعاع قرار دهد. علاوه بر این حمایت‌های کانون از تولید کنندگان در حوزه‌هایی نظیر مالکیت معنوی و حق نشر چندان پر رنگ نیست. البته بهتر است همین جا نظر شخصی خودم را نیز اضافه کنم که حتی در صورت وارد بودن این انتقادات، وجود نهاد نظارتی در حوزه‌ی تولید بازی و سرگرمی به نفع تولید کننده‌ی خلاق و مصرف کنندگان است.
اگر تولید کننده‌ی یک بازی رومیزی بداند یک نهاد نظارتی باید از ابتدا در جریان تولید محصولش قرار بگیرد. دقت بسیار بیشتری بر نحوه‌ی تولید آن خواهد داشت. در این صورت حتی می‌توان انتظار داشت نهاد نظارتی اسناد همکاری تجاری با شرکت‌های خارجی را نیز بررسی خواهد کرد و هیچ تولید کننده‌ای نمی‌تواند به دروغ مدعی همکاری با طراحان یا شرکت‌های خارجی و یا انتشار قانونی نسخه‌ی فارسی بازی‌ها شود. در این صورت تولید موازی بازی‌ها نیز منتفی خواهد شد. چرا که نهاد نظارتی از ابتدا در جریان است چه بازی‌هایی با چه عناوینی قرار است توسط چه کسانی تولید شوند. همچنین تولید بازی توسط گروه‌های بی نام و نشان نیز متوقف خواهد شد، چرا که هر محصول تجاری باید مشخصا دارای رد و نشانی از تولید کننده و عرضه کننده‌اش داشته باشد.
جمع بندی
رول‌بوک یا دفترچه‌ی راهنما تنها یکی از روش‌های یادگیری یک بازی یا بردگیم است. گرچه که امروز میزان تمایل افراد به استفاده از محتوای چند رسانه‌ای از خواندن بیشتر است اما باید توجه کرد وجود یک دفترچه راهنمای بی کم و کاست برای یک بازی رومیزی یک انتخاب نیست، بلکه یکی از ضروریات عرضه‌ی آن بازی به عنوان یک محصول تجاری به شمار می‌رود.
شاید با کمی دقت در زمینه نگارش دفترچه‌های راهنما و استفاده از افراد متخصص در این حوزه بتوان قدری از عمق فاجعه‌ای که هم‌اکنون در زمینه‌ی دفترچه‌ی راهنمای فارسی بازی‌ها می‌بینیم کم کرد. اما به نظر نگارنده مهم‌ترین بخشی که نیاز به توجه دارد، ایجاد آگاهی برای تولید کننده در خصوص الفبای عرضه‌ی تجاری محصولی است که در اختیار دارد. این عدم وجود آگاهی در حال حاضر خود دلایل متنوعی دارد که در مقاله‌ی دیگری به تفصیل به آن خواهم پرداخت.
در مورد ضعف دفترچه‌های راهنمای فارسی برای بازی‌ها از یک موضوع مهم نیز نباید غفلت کرد. زبان فارسی، به عنوان یک زبان غنی و درهم تنیده در فرهنگ ایرانی، دارای ویژگی‌هایی در ذات خود است که در برخی موارد انتقال اطلاعات را دشوار می‌کند. همچنین این ویژگی‌ها سبب تعدد در تفسیر واژگان و جملات در این زبان می‌شود. البته ذکر این نکته ضروری است که این موضوع همانند آنچه برای بسیاری از زبان‌های دیگر دنیا رخ داد، باید در سالیان گذشته، توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی کشف و مورد بررسی قرار می گرفت تا بتوان با آسودگی بیشتری از زبان فارسی در مقالات علمی و پژوهشی و همچنین انتقال اطلاعات به مخاطب با ساده‌ترین و کوتاه‌ترین جملات، و نیز با تفسیر واحد استفاده کرد.
حسین حلی‌ساز - خرداد 1399