استوژیت؛ نه! این یک کپی نیست...
استوژیت را شاید بتوان معروفترین بازی تولید شده توسط «هوپا» دانست. انتشارات هوپا که علاوه بر انتشار کتاب‌های کودک و نوجوان، به تولید بازی‌های رومیزی نیز اشتهار دارد، استوژیت را از روی بازی معروف و محبوب Dixit طراحی کرد. در این مقاله قصد داریم تا به بررسی بازی استوژیت به عنوان یک نمونه‌ی موفق برداشت شده از یک بازی خارجی بپردازیم.
ما همه تولید کننده‌ایم، حتی اگر کپی کار باشیم!
تولید کپی بازی‌های خارجی در ایران بسیار متداول است. به دلایل مختلف از جمله عدم پی‌گیری‌های قضایی و قانونی موثر در زمینه‌ی کپی رایت بین المللی، این کار در نگاه اول سود آور به نظر می‌رسد. اگرچه در عمل درصد کمی از بازی‌های تولید شده به این روش به سود دهی می‌رسند. فعالان تولید بازی و بوردگیم در ایران برای این‌کار معمولا دو روش عمده دارند. وقتی که یک بازی خارجی بی هیچ تغییری کپی می‌شود و زمانی که یک محصول خارجی، با تغییراتی در ساختار بازآفرینی و بازنشر می‌شود. در روش اول، تولید کننده معمولا اثری از نام و نشان واقعی خود بر روی محصول کپی شده باقی نمی‌گذارد و تنها به ترجمه‌ی دفترچه‌ی بازی یا رول بوک می‌پردازد. حتی ممکن است، تولید کنندگان یا فعالان مشهور با ایجاد یک اسم و برند ساختگی اقدام به انتشار این بازی‌ها کنند. یا حتی بازی کپی شده را بدون هیچ تغییری (حتی ترجمه‌ی رول بوک) با عنوان‌هایی نظیر های‌کپی به بازار عرضه کنند.
اجازه بدهید به روش دوم ایرانیزه کردن بازی بگوییم. ایرانیزه کردن یک محصول بازی و سرگرمی می‌تواند در سطوح متفاوت و با روش‌های مختلفی انجام شود. گرچه درصد وفاداری به بازی اصلی بنا به سیاست‌های تولید کننده‌ی آن و نیز ویژگی‌های ذاتی آن بازی می‌تواند متفاوت باشد. بازی «دژ» از هوپا که مقاله‌ی حاضر را در مورد معروفترین محصول آن می‌نویسیم، یک نمونه‌ی دیگر از ایرانیزه کردن یک بازی خارجی، البته با اجازه‌ی طراح اصلی آن، بدون تغییر در مکانیسم و روش انجام بازی است. نام شخصیت‌ها و طراحی تصاویر کارت‌ها در «دژ» بنا بر ملاحظات جغرافیایی و فرهنگی و در جهت تطابق بیشتر، تغییر یافته است اما همه‌ی چیزهای دیگر دقیقا مشابه بازی Citadels است.
استوژیت؛ یک Dixit ایرانیزه شده
استوژیت یک بازی برگرفته از بازی محبوب Dixit است. در Dixit، شما با کارت‌هایی مواجه هستید که به طرز هوشمندانه‌ای طراحی شده‌اند. در این بازی هریک از بازیکنان به نوبت از میان کارت‌هایی که در اختیار دارد، یکی را به انتخاب خودش روایت می‌کند. دیگران تصویر کارتی که روایت می‌شود را نمی‌بینند. راوی می‌تواند یک کلمه، یک جمله، یک خاطره و یا حتی یک بیت شعر درباره‌ی کارت انتخابی خود بگوید. این کار می‌تواند با توجه به شناخت راوی از سایر بازیکنان و حتی خاطرات مشترک با برخی از آنها انجام شود. پس از آن، بازیکنان دیگر باید از میان کارت‌های خود، شبیه ترین کارت به آنچه که راوی، روایت کرده است را انتخاب و جدا کنند. حالا و با توجه به این‌که هر بازیکن فقط کارت انتخابی خودش را می‌شناسد، همه‌ی بازیکنان باید تلاش کنند تا کارت راوی را از میان کارت همه‌ی بازیکنان شناسایی کنند. اگر همه بتوانند کارت راوی را درست شناسایی کنند یا اگر هیچکس نتواند کارت روایت شده را درست حدس بزند، راوی هیچ امتیازی نمی‌گیرد. پس راوی باید کارت خود را به گونه‌ای روایت کند که مانع از هدایت مستقیم بازیکنان به آن شود. از طرف دیگر روایت راوی از کارت نباید به گونه‌ای باشد که حدس کارت را برای بازیکنان غیرممکن کند.
این بازی وابستگی زیادی به طرح و تصاویر روی کارت‌ها دارد. طراحی کارت‌ها باید به گونه‌ای باشد که امکان بیان روایت‌های چند پهلو را فراهم کند. تصاویر کارت‌ها باید علاوه بر این‌که قوه‌ی تخیل بازیکنان را برانگیزد، مفهومی منحصر بفرد و در عین حال قابل حدس برای دیگران هم داشته باشد. و این یعنی مهم‌ترین بخش این بازی طراحی کارت‌هایش است. این ویژگی ذاتی بازی Dixit سبب شده تا استوژیت، متفاوت باشد. تولید کننده کاملا آگاهانه نسبت به این ویژگی، زمینه ساز تولید یک محصول پر طرفدار شده است. در استوژیت با تصویر پردازی جدید و کاملا بومی، کارت‌های تازه‌ای طراحی و چاپ شده، که بر اساس آن بازی حس و حال منحصر بفردی دارد. در مورد تصویر پردازی در این بازی و خلق شخصیت در بازی‌های ایرانی بعدا یک مقاله‌ی مجزا خواهم نوشت، اما تصویر سازی، تصویر پردازی و پردازش رنگ در کارت‌های استوژیت بسیار خوب و درست انجام شده است.
اگر هنوز هم و با وجود توضیحات بالا معتقدید استوژیت یک کپی به حساب می‌آید، و فرقی با محصولات دیگر کپی شده در ایران ندارد، در نظر داشته باشید، تصویرسازی، طراحی و رنگ آمیزی ۹۶ کارت بازی با ویژگی‌هایی که در بالا ذکر شد، در کمتر بازی کپی و حتی طراحی شده در ایران دیده می‌شود و این در بازار بازی‌های رومیزی ایران یک کار قابل تحسین است. در مورد Dixit، یک نسخه‌ی ایرانی شده‌ی دیگر نیز وجود دارد که بر خلاف استوژیت از موفقیت کمتری در بازار بهره برد. بازی «گمانه» نیز دقیقا همان راهی را رفته که استوژیت و هوپا طی کردند. اتفاقا و بنا به عقیده شخصی نگارنده، تصویر پردازی بازی «گمانه» چیزی از استوژیت کمتر ندارد. اما استوژیت در بازار ایران موفق‌تر، معروف‌تر و پر فروش‌تر بوده است. قصد ندارم در این مقاله از علل موفقیت استوژیت بر رقیب دیگرش «گمانه» بگویم، اما باید توجه کنیم، انتشارات هوپا، در عرضه‌ي تجاری بازی استوژیت بسیار بهتر از «گمانه» عمل کرده است. این یعنی پارامتر‌های اقتصادی در استوژیت بیشتر و بهتر مورد توجه قرار گرفته است. عملکردی که اگرچه در قیاس با رقبای داخلی موفق است، ولی اگر در کفه‌ي میزان با تولید کنندگان خارجی موفق بازار بوردگیم‌ها قرار گیرد، وضعیت چندان خوبی ندارد.
برندهای برتر ایران، الگویی نامناسب برای پیشرفت!
حالا که بحث به سوی پارامتر‌های اقتصادی رفت، قصد دارم گریزی کوتاه و انتقادی به سیاست‌های تولید، بازاریابی، فروش و تجاری سازی محصولات ایرانی بزنم. تولید با تیراژ حداقلی، آفتی است که تقریبا در همه‌ی تولیدکننده‌های ایرانی حوزه‌ی بازی و سرگرمی دیده می‌شود. این آفت، زمانی بیشتر به چشم می‌آید که تقاضای یک محصول از تولید آن فراتر رود. ما در مورد محصولی با تکنولوژی بالا و فرایند تولید دشوار صحبت نمی‌کنیم. درباره‌ی محصولی حرف می‌زنیم که به راحتی و با برنامه ریزی صحیح قابل تولید مداوم و مستمر بسته به میزان تقاضای بازار، حتی در بدترین شرایط است. هوپا یکی از بهترین شرکت‌های تولید کننده‌ی بازی در ایران است. دو سال پیش در جریان نمایشگاه اسباب بازی، و از آنجاییکه آن سال‌ها محصولات هوپا، جز محصولات بسیار پر فروش فروشگاه دوز بود، تصمیم گرفتم تا در فرصت مغتنم نمایشگاه با مدیر فروش این شرکت درباره‌ی خرید عمده و مستقیم محصولات صحبت کنم. قصد داشتم تا عرضه‌ی محصولات هوپا توسط فروشگاه دوز را تا ده برابر افزایش دهم و برای این کار برنامه‌ریزی‌های خوبی هم کرده بودم. بگذریم که لحن و رفتار خانم مدیر فروش با انتظار من فاصله زیادی داشت، اما در نهایت، شگفتی بزرگ در پاسخ ایشان نهفته بود. در برابر پیشنهاد من برای ایجاد کانال مستقیم فروش محصولات، پاسخ این بود که «ما نیازی به مشتری جدید نداریم»، پاسخی که من را بسیار شگفت زده کرد. چون یکی از اهداف حضور در نمایشگاه همین است و این پاسخ بر خلاف سیاست معمول در بازار فروش است. چرا که تولید کنندگان باید میزان تولید را با تقاضای محصول در تناسب نگه دارند، نه این که میزان فروش را با تولید تنظیم کنند.
استوژیت یک کپی فاقد هویت نیست؛
استوژیت را قطعا نمی‌توان یک بازی از اساس ایرانی بر شمرد، اما این بازی محبوب و جذاب خانوادگی را می‌توان یک برداشت موفق از یک بازی خارجی، با در نظر گرفتن تطابق فرهنگی دانست. استوژیت را می‌توان به عنوان یک بازی خانوادگی مناسب محدوده‌ی وسیعی از گروه‌های سنی مختلف معرفی کرد. به عبارت دیگر می‌توان انتظار داشت این بازی برای درصد زیادی از کسانی که آن را خریداری می‌کنند، جذاب خواهد بود.
استوژیت در بسته‌ي اصلی خود، حاوی ۹۶ کارت تصویر است. البته شما می‌توانید افزونه‌ی بازی را با ۹۶ کارت جدید تهیه و به بسته‌ی اصلی بازی اضافه کنید. این کار کمک می‌کند تا کارت‌های بیشتری در دسترس بازیکنان باشد. در واقع با وجود کارت‌های بیشتر، شانس روایت یک کارت مشخص در دفعات مختلف بازی کاهش می‌یابد. «استوژیت +» نام افزونه‌ی بازی استوژیت است.
در پایان باید گفت استوژیت را می‌توان یک بازی خانوادگی تمام عیار دانست. بازی خانوادگی که می تواند تمام گروه‌های سنی یک خانواده را دور یک میز جمع کند و ساعت‌ها علاوه بر سرگرمی، سطح ارتباط کلامی میان آنها را تقویت کند. این بازی برای عضو کودک خانواده می‌تواند به همان اندازه جذاب باشد که عضو سالمند هنگام بازی تجربه می‌کند و این ویژگی اصلی بازی‌های خانوادگی است.